Nastavni materijali 4. avgust - 9. avgust 2025., prof. Petar Lukić

[plukic]

Poštovane koleginice i kolege,

u nedelji od 4. avgusta do 9. avgusta 2025., prostudirati osmo i deveto poglavlje iz udžbenika:

8. Dvostepeni i višestepeni pojačavači
9. Negativna povratna sprega

8. Dvostepeni i višestepeni pojačavači

- Dvostepeni: dva pojačavačka stepena. Kod kaskadnih: Izlaz prvog stepena se vezuje za ulaz drugog stepena.
- Višestepeni: više pojačavačih stepena postoji. Kod kaskadnih: Izlaz prethodnog pojačavačkog stepena se vezuje za ulaz narednog stepena.

- Pojačanje kaskadno vezanih poj. jednako je proizvodu pojačanja pojedinačnih pojačavača.

- Povezivanjeizmeđu dva stepena:
1. direktno - manji broj komponenti (prednost) ali polarizacije pojedinih pojačavačkih stepena nisu nezavisne (mana);
2. kapacitivno - veći broj komponenti (mana) ali polarizacije pojedinih pojačavačkih stepena su nezavisne (prednost).

VODITI RAČUNA DA SE NE STAVE KONDENZATORI KOJI BI UZEMLJILI SIGNAL!!! (Kao i da se ne stave kondenzatori koji bi presekli tj. eliminisali struje polarizacije).

Slika 8. 2. Dvostepeni pojačavač ZE - ZE, direktno spregnuti ulazni i izlazni stepen;
Slika 8. 4. Dvostepeni pojačavač ZE - ZK, kapacitivno spregnuti;
Slika 8. 6. Trostepeni pojačavač ZE - ZK - ZE, kapacitivno spregnuti; napomena: u kolu emitora izlaznog pojačavačkog stepena bilo bi bolje da postoji kondenzator koji bi emitor, za naizmenični signal, uzemljio (pri štampanju nije stavljen zbog veličine slike).

- Dobro prostudirati šeme i naučiti kako se sastavljaju el kola (crtaju šeme) dvostepenog, trostepenog, četvorostepenog... pojačavača kod koga svaki stepen može biti ili pojačavač ZE ili poj. ZB ili poj. ZK, svaki pojačavački stepen realizovan ili sa NPN ili sa PNP tranzistorom, i kod koga je veza između bilo koja dva pojačavačka stepena direktna ili kapacitivna.

- Kaskodni pojačavač (ne kaskadni već kaskodni - The Cascode Amplifier) nije neophodno učiti, ko želi može da pogleda (malo je složenije objašnjenje kako radi).


9. Negativna povratna sprega

- Povratna sprega (Feedback) predstavlja sklop (kod nas električni - elektronski) pomoću koga se vraća informacije (signal) od onog koji trpi dejstvo pobude prema onom koji je izvor pobude (pobudnog signala). Vraćanje informacije sa mesta odziva na mesto (ka mestu) pobude. Uticaj izlaza na ulaz.

- Povratna sprega može biti:
1) pozitivna;
2) negativna.
Povratna sprega je negativna ukoliko informacija vraćena povratnom spregom utiče tako da kontroliše odnosno reguliše sistem da se protivi promenama na izlazu.

- U odnosu na moguće načine vezivanja mreže reakcije sa mrežom direktnog toka signala,
postoje četiri moguća tipa povratne sprege (pažljivo pogledati slike 9. 2. do 9. 5.):
1. paralelno-naponska;
2. paralelno strujna;
3. redno-naponska;
4. redno-strujna.

- Pov. sprega može biti:
1. globalna;
2. lokalna.

- Negativna povratna sprega obezbeđuje (veoma je bitno, objašnjava razloge zašto se NPS uvodi):
1) stabilnost el kola;
2) mogućnost preciznog postavljanja pojačanja na željenu vrednost;
3) smanjuje stepen osetljivosti na varijacije pojačanja osnovnog pojačavača;
4) smanjuje nivo smetnji na izalzu (u odnosu na isto el. kolo. dir. toka signala ali bez NPS);
5) smanjuje stepen izobličenja izlaznog signala (u odnosu na isto el. kolo. dir. toka signala ali bez NPS) ;
6) povečanje propusni opseg (u odnosu na isto el. kolo. dir. toka signala ali bez NPS);
7) ulazne i izlazne impedanse (u slučaju serijske/strujne veze povećava, a u slučaju paralelne/naponske smajnuje ekvivalenthne impedanse).
Pažljivo prostudirati izvođenje - izrazi (9. 1.) do (9. 7.) i sliku 9. 6.

Pažljivo i detaljno prostudirati šeme dvostepenog pojačavača sa neg. pov. spregom, slike 9. 7. i 9. 8.
- Slika 9. 8.: Pretpostavimo da signal pobudnog generatora raste; ovaj signal iz pobudnog generatora, preko sprežnog kondenzatora, ide na bazu tranzistora T1 i taj signal raste; sa baze T1 signal ide na kolektor T1 i signal na kolektoru T1 opada; signal sa kolektora T1, preko sprežnog kond., ide na bazu T2 i taj signal opada; sa baze T2 ide na emitor T2 (OBAVEZNO SE MORA UKLONITI KONDENZATOR IZ KOLA EMITORA, INAČE BI EMITOR BIO UZEMLJEN ZA NAIZMENIČNI SIGNAL, TJ. VRAĆENI SIGNAL NE BI POSTOJAO), signal na emitoru T2 opada; taj signal (koji opada) se preko kola neg. pov. sprege, koju čine otpornici R1 i R2, vraća na bazu T1 i sada signal na bazi T1 opada. Sada će opadanje signala na bazi T1 nakon "prolaska kroz krug" kolo dir. toka signala, kolo neg. pov. sprege, dovesti do porasta signala na bazi T1, pa nakon prolaska "kroz još jedan krug" opadanje signala na bazi T1 itd., što znači da je uspostavljena negativna povratna sprega.

- Npomena: Slika 9. 9. uspostavljena je POZITIVNA povratna sprega; jasno se vidi sa šeme, oznaka strelica i razmatranja. U potpisu slike je štamparska greška: sprega nije negativna već pozitivna.